داروی ظهور و ثبوت چیست؟
داروی ظهور و ثبوت مادهای شیمیایی است که در دندانپزشکی برای تولید تصاویر حاصل از اشعه ایکس، با تبدیل تصویر نامرئی روی فیلم به تصویر قابل مشاهده استفاده میشود. متداول‌ترین داروی ظهور و ثبوت در دندانپزشکی هیدروکینون است. از این محلول در اتاق تاریک برای ظاهرکردن فیلم‌های اشعه ایکس در رادیوگرافی معمولی استفاده میشود. این دارو حاوی مواد شیمیایی مانند هیدروکینون (برای کنتراست بالا) و متول یا فنیدون (برای کنتراست کم) است.
ترکیبات داروی ظهور و ثبوت
این دارو شامل دو محلول شیمیایی خاص است که برای پردازش فیلم، به صورت ظاهر شدن و تثبیت تصویر آن، ضروری‌اند.
محلول ظهور شامل پنج ماده شیمیایی اساسی و مواد دیگری به شرح زیر است:
- عامل ظهور
- نگهدارنده
- فعال کننده
- مهار کننده
- سخت‌کننده
- قارچ کش، بافر و حلال.
- عامل ظهور
عامل ظهور و ایجادکننده‌ی تصویر به عنوان عامل کاهنده نیز در داروی ظهور و ثبوت شناخته میشود و حاوی مواد شیمیایی زیر است:
آ. هیدروکینون (پارا دی هیدروکسی بنزن)
ب. الون یا متول (مونومتیل پارا آمینو فنل سولفات)
ج. متول/ فنیدیون
هدف عامل ظهور این است که کریستال‌های هالید نقره را در معرض مواد شیمیایی به نقره فلزی سیاه تبدیل کند.
هیدروکینون مادهای مشتق از بنزن است و به کندی عمل می‌کند امّا رنگ‌های سیاه و کنتراست واضح تصویر رادیوگرافی را ایجاد می‌کند. هیدروکینونِ داروی ظهور و ثبوت به دما حسّاس است. در دمای زیر 60 درجه فارنهایت غیرفعّال و بالای 80 درجه فارنهایت بسیار فعّال است. فیلم تصاویر به بهترین شکل در دمای 70 درجه فارنهایت به مدّت 5 دقیقه ساخته می‌شوند. شم میتوانید برای خرید تجهیزات و ابزار دندانپزشکی اطفال از سایت دندانت بازدید کنید.
الون از رنگ‌های آنیلین است. این ماده به سرعت عمل می‌کند تا تصویر رادیوگرافی قابل مشاهده را ایجاد کند. الون به ایجاد مناطق سایه یا سایه‌های خاکستری روی فیلم کمک می‌کند و جزئیات تصاویر را ایجاد می‌کند. این ماده نسبت به تغییرات دما حساسیت کمتری دارد و رنگ‌های خاکستری در تصویر ایجاد می‌کند.
فلز فنیدیون: این ماده محصول جانبی رنگ‌های آنیلین است که با سرعت بیشتری کار می‌کند، امّا کنتراست کمی می‌دهد. فنیدیون فعّال‌کننده‌ای کارآمد برای هیدروکینون در غلظت بسیار کم است و در حالت قلیایی پایین‌تری عمل می‌کند.
قابل ذکر است که اگر فقط از الون در داروی ظهور و ثبوت استفاده شود، تصویر تولید شده دارای سایه‌های خاکستری خواهد بود و اگر فقط از هیدروکینون استفاده شود، تصویر سیاه و سفید و در صورت استفاده از همه‌ی ترکیب‌ها، تصویر تمام سایه‌های سیاه، سفید و خاکستری را خواهد داشت.
بیشتر بخوانید: انواع آمپول بی حسی دندانپزشکی
- نگهدارنده
در داروی ظهور از سولفیت سدیم به عنوان نگهدارنده استفاده میشود. از آن‌جایی که این ماده تمایل زیادی به اکسیژن دارد، از اکسید شدن محلول ظهور جلوگیری می‌کند و در صورت ترکیب با اکسیژن، سولفونات را تشکیل می‌دهد.
- فعّال‌کننده
کربنات سدیم به عنوان ماده‌ی فعّال‌کننده در داروی ظهور و ثبوت استفاده میشود. این ماده محیط قلیایی معمولاً بالای PH 11 را فراهم می‌کند که برای عمل هیدروکینون لازم است. کربنات سدیم همچنین ژلاتین امولسیون را نرم می‌کند. سایر فعّال‌کننده‌های مورد استفاده سدیم هیدروکسید، متابورات سدیم و تترابورات سدیم هستند. قلیایی بودن بیش از حدّ محیط باعث کاهش سریع بلورهای برمید نقره‌ی در معرض دید و ایجاد مه میشود.
- مهارکننده
برمید پتاسیم یا بنزوتیازول در این ترکیب به عنوان مهارکننده استفاده میشود. این ماده از مه شیمیایی جلوگیری می‌کند. برمید افزوده شده برای کاهش تعداد کریستال‌های در معرض قرار نگرفته عمل می‌کند و از این رو به عنوان یک عامل ضدّ مه محسوب میشود.
- سخت‌کننده
گلوتارآلدئید به عنوان ماده‌ی سخت‌کننده به داروی ظهور و ثبوت اضافه میشود. این ماده به صورت ویژه در پردازش خودکار برای جلوگیری از نرم شدن امولسیون و چسبیدن به غلتک‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.
- قارچ کش
برای جلوگیری از رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها به این ترکیب اضافه میشود.
بافرها
این مواد برای حفظ pH داروی ظهور اضافه می‌شوند.
حلال
آب مقطّر به عنوان حلال و به عنوان محیطی استفاده میشود که در آن مواد شیمیایی می‌توانند با برومید نقره واکنش دهند.
محلول ظهور قلیایی باید مطابق دستورالعمل سازنده‌ی آن غلیظ شود. محلول ظهور و ثبوت نباید بیش از 10 تا 14 روز صرف نظر از تعداد فیلم‌های پردازش شده در این مدّت، استفاده شود.
بیشتر بخوانید: پانسمان موقت دندان
ترکیب داروی ثبوت
عملکرد داروی ثبوت، حذف کریستال‌های هالید نقره از امولسیون و سخت شدن امولسیون است.
محلول ثابت‌کننده شامل چهار ماده‌ی اصلی است:
1- عامل تثبیت‌کننده
2- نگهدارنده
3- عامل سخت‌کننده
4- اسیدی‌کننده
این عامل به عنوان عامل پاک‌کننده نیز شناخته میشود و از تیوسولفات سدیم (هیپو) یا تیوسولفات آمونیوم تشکیل شده است. هدف این ماده در داروی ظهور و ثبوت حذف یا پاک کردن تمام کریستال‌های هالید نقره‌ی در معرض دید و ظاهرنشده از امولسیون فیلم است که به نور اجازه عبور از تصویر فیلم را می‌دهد.
- نگهدارنده
سولفیت سدیم، همان ماده‌ی نگهدارنده در محلول ظهور است که در محلول ثبوت نیز استفاده میشود. هدف از نگهدارنده جلوگیری از زوال شیمیایی عامل تثبیت‌کننده است. این ماده همچنین به پاک کردن فیلم با اتصال به ماده‌ی ظهور اکسید شده، که به محلول تثبیت‌کننده منتقل میشود، کمک می‌کند.
- عامل سخت‌کننده
زاج پتاسیم و کلرید آلومینیوم به عنوان عامل سخت‌کننده در محلول تثبیت‌کننده‌ی داروی ظهور و ثبوت استفاده میشود. همچنین، ژلاتین موجود در امولسیون فیلم را سفت و منقبض می‌کند تا از اکسید شدن آن جلوگیری و از آن در برابر خراش محافظت کند. این ماده زمان خشک شدن را کوتاه می‌کند، تورم امولسیون را در حین شستشوی نهایی کاهش می‌دهد و در نتیجه باعث میشود آسیب مکانیکی کمتری به امولسیون وارد و جذب آب محدود شود. عامل سخت‌کننده هرگونه ماده‌ی قلیایی آلوده‌کننده را نیز خنثی می‌کند.
- اسیدی‌کننده
ماده‌ی اسیدی‌کننده‌ی مورد استفاده در محلول ثبوت، اسید استیک یا اسید سولفوریک است. هدف این ماده خنثی کردن داروی ظهور قلیایی است. ضمن این‌که این ماده محیط اسیدی لازم را برای انتشار تیوسولفات در امولسیون فراهم می‌کند. اسیدی‌کننده همچنین، محیط اسیدی مورد نیاز عامل تثبیت‌کننده را نیز تولید می‌کند.
نحوه استفاده از داروی ظهور و ثبوت
برای استفاده از محلول ظهور و ثبوت دندانپزشکی، ابتدا بطری قرمز را باز کرده و محتویات آن را روی فیلم دندان قرار دهید تا فیلم در ناحیه‌ی مورد نظر تیره شود و سپس بطری آبی را باز کرده و محتویات آن را روی فیلم قرار دهید تا فیلم در آن ناحیه روشن شود. پس از استفاده از محلول، باید ده دقیقه صبر کنید تا فیلم خشک شود.
داروهایی که برای جلوگیری از پوسیدگی دندان استفاده می شود را به نقل از شفا بخوانید:
فلوراید، دارویی است که برای جلوگیری از پوسیدگی دندان استفاده می شود. این دارو در بسیاری از خمیردندان ها موجود است. این ماده توسط دندان ها جذب می شود و به تقویت دندان ها برای مقاومت در برابر اسید کمک می کند، و از عملکرد حفره ساز باکتری ها جلوگیری می کند. فلوراید به عنوان ژل یا دهان شویه به کاهش حساسیت دندان کمک می کند. فلوراید تجویزی به صورت مایع، قرص و قرص جویدنی برای مصرف خوراکی در دسترس است. معمولا یک بار در روز مصرف می شود.
عوارض جانبی داروری ظهور و ثبوت
محلول ظهور و ثبوت حاوی مواد شیمیایی‌ای است که می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید آسم شود. استفاده از این محلول در محلّی با تهویه‌ی مناسب و جلوگیری از استنشاق بخار آن بسیار مهم است.
منابع:
این دارو در قسمت های دیگر پزشکی هم مورد استفاده قرار میگیرد ؟
این دارو برای پوست ضرری هم دارد ؟