روت کانال دندانپزشکی چیست؟
همانطور که میدانید دندان به لحاظ بافت‌شناسی از بخش‌های مختلف مینا، عاج، سمان، لیگامان پریودنتال و پالپ تشکیل شده که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند بنابراین مراقبت و درمان خاص خود را می‌طلبند. در این مقاله به بررسی ساختار و درمان بخشی از پالپ که از لحاظ آناتومیک در ناحیه ریشه دندان قرار دارد، یعنی کانال ریشه (root canal) می‌پردازیم.
پالپ دندان را میتوان به دو بخش اتاقک پالپ که در ناحیه تاج دندان واقع است و سیستم کانال ریشه که در ناحیه ریشه دندان قرار دارد، تقسیم نمود. اتاقک پالپ درحقیقت بخشی از کانال پالپ دندان میباشد که به طور تقریبی وسط تاج دندان واقع شده‌است و اغلب از لحاظ مورفولوژی، مینیاتوری از سطح خارجی تاج محسوب میشود. سیستم کانال ریشه درحقیقت گسترش پالپ ناحیه تاج به داخل ریشه‌های دندان میباشد. گرچه شکل کلی اتاقک پالپ و سیستم کانال ریشه از مورفولوژی خارجی دندان تبعیت میکند؛ ولی موضوع به این سادگی نبوده و شکل اتاقک پالپ و به خصوص سیستم کانال ریشه دارای تنوع بسیار زیادی است. شما میتوانید برای خرید ابزار و مواد پروتز از سایت دندانت بازدید کنید.
روت کانال تراپی چیست؟
به طور کلی اگر پوسیدگی در اثر عدم درمان و یا بی‌توجهی فرد از مینا و عاج عبور کرده و به پالپ دندان برسد؛ بعد از آن میتواند از طریق سوراخ انتهایی ریشه (فورامن اپیکال) وارد بافت‌های اطراف ریشه شامل لیگامان پریودنتال و در نهایت آبسه استخوان آلوئول گردد که این روند علاوه بر درد خیلی شدید بر بسیاری از فرایند‌های بدن تاثیر سوء داشته و مخصوصا برای افراد دارای بیماری سیستمیک مانند بیماران دیابتی بسیار خطرناک میباشد. از این رو روت کانال تراپی (درمان کانال ریشه) به عنوان یک درمان بسیار مهم و کلیدی برای جلوگیری از اتفاقات مذکور توصیه میشود.
درمان ریشه دندان عفونی درمانی است که به خارج کردن ریشه آسیب‌دیده دندان می پردازد که اشتباها عموم به این فرایند عصب‌کشی دندان میگویند. روت کانال تراپی درواقع همان درمان تخصصی ریشه دندان است. این درمان زمانی انجام میشود که به علت پوسیدگی بخشی از عصب در حال از بین رفتن بوده و بنابراین هرچه سریع‌تر باید از کانال خارج شده و جای خالی آن نیز پاکسازی شود. وقتي کانال ريشه دندان به خوبي معالجه شود و عامل محرّک از بين برود، ترميم ضايعه توسط نيروهاي دفاعي و قدرت ترميم بدن انجام خواهد گرفت و قسمت‌هاي ازدست‌رفته دوباره ترميم خواهند شد.
در بسیاری از موارد به خاطر شایعات و تبلیغات نامناسب درمان کانال ریشه به یک تجربه ترسناک تبدیل شده است. درنتیجه ممکن است بعضی بیماران نسبت به درمان کانال ریشه مضطرب یا بی‌تمایل بوده و یا ترس داشته باشند. درنتیجه آگاهی دادن دندانپزشک به بیمار برای برطرف کردن این قبیل نگرانی‌ها قبل از درمان ضروری است و دندانپزشک موظف است ماهیت درمان را شرح داده و بیمار را از هرگونه خطر، پیش‌آگهی داده و از سایر حقایق مربوطه آگاه سازد.
پاکسازی کامل سیستم کانال ریشه در موفقیت درمان ریشه تاثیر به‌سزایی دارد. موفقیت در این کار مستلزم آشنایی با سیستم کانال ریشه هر دندان میباشد؛ گرچه اغلب در کتب رفرنس مختلف برای هر دندان آناتومی مشخصی به عنوان شایع‌ترین فرم آناتومی درونی معرفی شده‌است؛ ولی حقیقت این است که تنوع آناتومیکی در سیتم کانال ریشه بسیار زیاد میباشد. همچنین تصور ساده‌ای که هر ریشه تنها دارای یک کانال اصلی با یک ورودی در اتاقک پالپ و یک سوراخ انتهایی در راس می باشد؛ بیشتر یک استثناست. از این رو همواره باید پیچیدگی ذاتی سیستم کانال ریشه در حین درمان اندودنتیک مدنظر قرار گیرد. در این راستا اشکال کلی سیستم کانال‌های ریشه را در 8 دسته طبقه بندی کرده‌اند که شرح آن‌ها در این مقاله نمی‌گنجد.
پس از انجام معاینات بالینی و همچنین گرفتن عکس رادیوگرافی، موقعیت آسیب‌دیدگی روت کانال مشخص شده و دندانپزشک آماده انجام پروسه درمان (روت کانال تراپی) میشود.
بیشتر بخوانید: ورزش های ضروری برای دندانپزشکان
نحوه عمل روت کانال‌تراپی
- به منظور بی‌حس‌کردن دندان مورد درمان و بافت‌های اطراف آن، از داروهای بی‌حسی تزریقی استفاده میشود. در صورتی که مغز دندان آسیب‌دیده به شدت ملتهب و در نتیجه دردناک شده باشد، ممکن است بی‌حس کردن آن زمانی طول بکشد که البته دندانپزشک تا قبل از بی‌حسی کامل، کار را شروع نخواهد کرد.
- یک سد دندانی به صورت لایه‌ای نازک از لاستیک یا وینیل بر روی دندان آسیب‌دیده و دندان مجاور آن قرار داده میشود. دندان مورد درمان، از طریق سوراخی از درون این سد خارج شده و بدین ترتیب، این دندان از دیگر نقاط دهان جدا میشود. این کار به دندانپزشک این امکان را می‌دهد تا عمل روت کانال تراپی را در محیطی استریل و عاری از باکتری‌های موجود در بزاق دهان انجام دهد.
- یک سوراخ کوچک دسترسی، بر روی سطح دندان‌های پشتی و یا پشت دندان‌های جلویی ایجاد شده و اجازه‌ی دسترسی به مغز دندان و کانال‌های ریشه را می‌دهد تا دندانپزشک بتواند روت کانال تراپی را انجام دهد.
- قسمت آسیب‌دیده و بیمار پالپ دندان با استفاده از ابزارآلات طراحی شده مخصوص از دندان خارج شده و درون کانال ریشه‌ای و پالپ دندان پاکسازی میشود. این عمل دردناک نخواهد بود چرا که اولاً این ناحیه تحت بی‌حسی بوده و ثانیاً بافت برداشته شده، مرده و یا در حال مردن است. زمانی که مغز دندان به همراه رشته‌های عصبی درون آن برداشته شد، دندان توانایی احساس درد را از دست می‌دهد.
- کانال‌ها با محلول‌های گندزدا و آنتی‌باکتریال ضدعفونی می‌شوند.
- کانال‌ها سپس به وسیله‌ی ابزارآلات ریز انعطاف‌پذیری شکل داده شده و برای پر شدن آماده می‌شوند. کانال‌ها به منظور خارج شده خرده‌های استخوانی دوباره شسته شده و سپس پر می‌شوند.
- مواد پرکننده‌ی مخصوصی همانند گوتا پرکا و سیلر انتخاب می‌شوند که می‌توانند دقیقاً در درون کانال تازه آماده شده قرار بگیرند. پر کردن کانال‌ها اهمیت به خصوصی دارد چرا که عدم انجام درست این کار میتواند باعث عفونت دوباره‌ی دندان شود.
- سپس از یک ماده‌ی پرکننده‌ی موقتی یا دائمی برای بستن سوراخ دسترسی ایجاد شده بر روی دندان استفاده شده و سد دندانی برداشته میشود. اگر دندان ساختار مناسبی برای نگه‌داشتن پرکردگی در خود نداشته باشد، دندانپزشک یک میله از جنس فلز یا پلاستیک بسیار محکم را درون یکی از کانال‌ها کارگذاری میکند تا به حفظ پرکردگی کمک کند.
- پس از انجام عصب‌کشی، یک داروی آنتی‌بیوتیک برای درمان یا پیشگیری از عفونت تجویز میشود. بر بیمار واجب است تا حتما به خوبی از دستورالعمل‌های ارائه شده توسط دندانپزشک خود پیروی کند. عوارض عصب کشی دندان معمولاً خفیف بوده و از چند روز تا یک هفته باقی خواهند ماند. ناراحتی‌های جزئی پس از عصب‌کشی مانند درد خفیف طبیعی بوده و میتوان آن‌ها را به کمک داروهای بدون نسخه (ایبوپروفن، آسپرین) و داروهای تجویزی (کدئین) و یا ترکیبی از این دو مدیریت کرد.
- در این مرحله دندان بیمار باید کاملاً بازسازی شود تا ساختارهای از دست‌رفته‌ی آن جایگزین شده و سر دندان به خوبی بسته بماند. دندانپزشک متخصص بیمار را به دندانپزشک خودش ارجاع می‌دهد تا او تصمیم بگیرد که کدام یک از روش‌های بازسازی دندان (ترمیم/ تاج گذاری) برای بیمار مناسب است. این مرحله اهمیت زیادی دارد چرا که مطالعات نشان می‌دهند؛ در صورتی‌که کانال‌های ریشه‌ای پر شده دوباره با باکتری‌های دهان آلوده شوند؛ احتمال ایجاد عفونت در اطراف دندان وجود خواهد داشت.
آیا پس از روت کانال مصرف آنتی بیوتیک ضروری است؟ پاسخ آنرا به نقل از دکتر سمیعی بخوانید:
در اکثر موارد پس از روت کانال شما نیازی به استفاده از آنتی بیوتیک ندارید زیرا روت کانال به خارج کردن منبع عفونت می پردازد و سیستم ایمنی بدن میتواند و باکتری باقی مانده را از بین ببرد. آنتی بیوتیک فقط در موارد خاص تجویز میشود تا بدن بتواند این فرآیند را به طور دقیق انجام دهد. دندانپزشک پس از ارزیابی و درمان دندان در خصوص نیاز به آنتی بیوتیک تصمیم گیری میکند.
نتیجه گیری
روت کانال تراپی یا درمان ریشه که در بین عوام به صورت یک غلط مصطلح "عصب کشی" خوانده می شود؛ یک پروسه بسیار رایج در دندانپزشکی است. سالانه میلیون‌ها نفر در دنیا با کمک روت کانال تراپی، دندان‌های پوسیده و آسیب‌دیده خود را نجات می دهند و با اینکار ظاهر و عملکرد دندان‌های آسیب‌دیده را ترمیم می‌کنند. این عمل به طور خلاصه شامل پیدا کردن محل دقیق درگیری ریشه دندان، حذف پالپ عفونی و آسیب‌دیده، پاکسازی فضای باقی‌مانده، مسدود کردن فضای باقی‌مانده و درنهایت ترمیم تاج دندان میباشد. با توجه به شکل پیچیده سیستم کانال ریشه، یک درمان موفق مستلزم درک درست دندانپزشک از ساختار و درنتیجه تشخیص درست محل آسیب توسط رادیوگرافی و معاینه دقیق است. در نظر داشته باشید که شما می توانید برای خرید تجهیزات دندانپزشکی مانند خرید فایبرپست دندانپزشکی از محصولات دندانت دیدن کنید.
بعد از درمان ریشه باز هم امکان بازگشت درد وجود داره ؟