کاربرد لیزر در دندانپزشکی چیست؟

قبل از اینکه به کاربرد لیزر در دندانپزشکی بپردازیم لازم است به طور مختصر در مورد لیزر توضیحاتی را ارائه دهیم. لیزر ماهیتی همانند نور معمولی مثل نور لامپ یا نور فلش عکاسی و... دارد و هر دو از جمله موج‌های الکترومغناطیسی هستند. نور لیزر برخلاف نور طبیعی یک طول موج واحد دارد در صورتی که نور طبیعی شامل مجموعه‌ای از طول موج‌ها از فروسرخ تا فرابنفش است.

از جمله کاربردهای لیزر در دندانپزشکی می‌توان به کارکرد آن به عنوان ابزاری برای جراحی‌ها و برش بافت‌های نرم، به عنوان منبع گرما برای افزایش اثر عوامل سفید کننده، تشخیص پوسیدگی‌ها و بافت‌های سرطانی و... استفاده می‌شود. این لیزرها با سایر لیزرهایی که در فتوتراپی برای تسکین سردرد، التهاب و... مورد استفاده قرار می‌گیرند، متفاوت هستند.

در ادامه مفصل‌تر در مورد کاربرد لیزر در دندانپزشکی صحبت کرده‌ایم.

کاربرد لیزر درمانی در دندانپزشکی

لیزرها برای اولین بار در دهه 1960 در تجهیزات دندانپزشکی به کار گرفته شدند. به‌طور کلی از لیزرها در مواردی همچون پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه، برداشتن ضایعه یا بیوپسی، سفید کردن دندان و...استفاده می‌شود. در زیر هر کدام از این موارد شرح داده شده‌اند.

پوسیدگی دندان: لیزرها برای از بین بردن پوسیدگی‌های داخل دندانی و همچنین آماده سازی مینای دندان پیش از انجام ترمیم کاربرد دارد.

بیماری‌های لثه: برای تغییر شکل لثه‌ها و همینطور برای حذف باکتری‌ها در درمان‌های کانال ریشه (عصب کشی) و... مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیوپسی یا برداشتن ضایعه: لیزرها به طور گسترده‌ای برای نمونه برداری یا برداشتن یک قطعه کوچک از بافت مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نمونه برداری که با نام دیگر بیوپسی نیز معروف است عموما برای بررسی بافت یا یک ضایعه از نظر سرطانی بودن کاربرد دارد. از دیگر موارد لیزر در این زمینه می‌توان به از بین بردن سایر ضایعات دهانی همچون آفت و همچنین تسکین درد آن‌ها اشاره کرد.

سفید کردن دندان: از دیگر کاربردهای لیزر در دندانپزشکی اثر آن در سرعت بخشیدن به روش های سفید کردن دندان است. برای مثال پراکسید هیدروژن یا کاربامید پراکساید که ماده اصلی در سفید کردن دندان (بلیچینگ) محسوب می‌شود توسط انرژی لیزر "فعال" می‌شود. در واقع لیزر فرایند یا روند سفید شدن را سرعت می‌بخشد.

تشخیص پوسیدگی: در واقع نور لیزرها خاصیت فلورسانس دارد و هنگامی که نور لیزر به سمت دندان‌ها گرفته می‌شود، به طور متفاوتی توسط انواع مختلف بافت‌ها جذب می‌شود. برای مثال اگر دندانی پوسیدگی داشته باشد، باکتری‌های موجود در ناحیه پوسیده، نور لیزر را جذب می‌کنند در نتیجه قسمت پوسیده نسبت به نواحی سالم دندان، رنگ متفاوتی خواهد داشت. به‌طور کلی می‌توان از نور لیزر برای تشخیص پوسیدگی فیشور، پوسیدگی بین پروگزیمال و حتی پوسیدگی زیر فیشورسیلانت استفاده کرد.

تشخیص جرم دندانی: یکی دیگر از کاربردهای لیزر در موارد تشخیصی بیماری‌های دهان و دندان، تشخیص جرمی است که در زیر لثه قرار دارد. این کاربرد لیزر در دندانپزشکی در درمان بیماری‌های پریودنتال (بیماری‌های مرتبط با لثه) بسیار مفید است.

تشخیص توده‌های سرطانی: لیزر در پاتولوژی دهان و تشخیص سرطان به ویژه در مراحل اولیه نیز کاربرد دارد. در مراحل اولیه با استفاده از نور لیزر، دندانپزشک قادر خواهد بود هر گونه ضایعات غیرطبیعی و پیش سرطانی را که باید به دقت تحت نظر باشد، شناسایی کند.

انواع لیزر در دندانپزشکی

لیزرها را می‌توان با روش‌های مختلفی از جمله طول موج آنها، نوع بافت مورد استفاده (بافت سخت یا بافت نرم)، محیط مورد استفاده (جامد یا گاز) و موارد دیگر دسته‌بندی کرد. لیزرهایی که بیشتر در دندانپزشکی استفاده می شوند لیزرهای دایود، لیزرهای آرگون، لیزرهای Nd-YAG، لیزرهای دی اکسید کربن، لیزرهای اربیوم و غیره هستند.

در زیر به انواع لیزرها و کارکرد آن‌ها در دندانپزشکی پرداخته‌ایم:

 لیزرهای دی اکسید کربن

لیزرهای دی اکسید کربن از اولین لیزرهایی هستند که در صنعت دندانپزشکی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این لیزرها امواجی تولید می‌کنند که توسط آب جذب شده و برای درمان بافت‌های نرم مانند بافت‌ها و ضایعات مخاطی دهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که دی اکسید کربن انرژی نوری با طول موج 10600 نانومتر تولید می‌کند.

 از سایر ویژگی‌های ممتاز این لیزر می‌توان به انعقاد عالی و میدان بسیار تمیز و قابل مشاهده آن اشاره کرد. لیزر دی اکسید کربن توانایی نفوذ به عمق بافت‌ها را ندارد، بنابراین فرآیند بهبودی با این لیزر بدون درد خواهد بود. از نکات منفی این لیزر، بزرگ و گرانقیمت بودن آن است.

لیزرهای  Nd-YAG

این لیزر همانند لیزر دی اکسید کربن برای درمان بافت‌های نرم استفاده می‌شود با این تفاوت که برخلاف لیزر دی اکسید کربن می‌تواند به بافت عمیق‌تری نفوذ کند. از کاربرد این لیزر در دندانپزشکی می‌توان به برش و جراحی‌های بافت نرم، دبریدمان لثه و سوکولار در درمان بیماری‌های پریودنتال و LANAP اشاره کرد. همچنین می‌توان از آن برای از بین بردن پوسیدگی‌های اولیه دندان، درمان زخم آفت، درمان ریشه و غیره استفاده کرد. طول موج این لیزر 1064 نانومتر است. لیزرهای Nd-YAG هموستاز خوب (قطع خونریزی) و یک میدان عمل تمیز و قابل مشاهده را فراهم می‌کند.

لیزرهای آرگون

لیزر آرگون همانند لیزرهای دی اکسید کربن و Nd-YAG برای بافت نرم نظیر لثه استفاده می‌شود. این لیزرها هیچ آسیبی به مواد سخت دندان وارد نمی‌کند از این رو برای درمان بیماری‌های پریودنتال استفاده می‌شود. لیزر آرگون برای تثبیت و به‌ عبارت بهتر پخت رزین‌های کامپوزیت، تشخیص پوسیدگی و ناهنجاری های عروقی و... استفاده می‌شود. طول موج این لیزر 488 تا 514 نانومتر است.

لیزرهای دایود

لیزرهای دایود توسط بافت‌های سخت جذب نمی‌شوند بنابراین برای جراحی‌های بافت نرم بسیار ایمن هستند. از کاربردهای اصلی لیزر دایود جراحی داخل دهانی، دبریدمان سوکولار، لثه و غیره است. این لیزر به عمق بافت نفوذ نمی‌کند به همین دلیل برای پاکت‌های عمیق پریودنتال مناسب نیست.

بسیاری از جراحان از لیزر دایود برای اعمال جراحی مانند فرنکتومی، ژنژیوکتومی، بیوپسی و موارد دیگر استفاده می‌کنند. همچنین برخی از لیزرهای دایود برای تشخیص پوسیدگی و جرم، سفید کردن دندان‌ها و تحریک تکثیر فیبروبلاست استفاده می‌شوند. طول موج این لیزر از 655 تا 980 نانومتر است.

گروه لیزرهای اربیوم

1. : YAG

کاربرد اصلی این نوع لیزر رفع پوسیدگی است. این لیزر به واسطه طول موج بیش‌تر و در نتیجه نفوذ کمتر، برای پالپ بی خطر است. از نکات جالب توجه این لیزر می‌توان به اثر بی حس کننده آن اشاره کرد، بنابراین می‌توان با استفاده از آن پوسیدگی دندان را به صورت غیر تروماتیک از بین برد.

از ویژگی‌های ممتاز این لیزر می‌توان به تمیز و ضد‌عفونی کردن سطوح عاج و مینای دندان اشاره کرد. همچنین از این لیزر می‌توان برای ضدعفونی کردن سطوح ریشه و همچنین ضدعفونی قبل از قرار دادن فیشورسیلانت استفاده کرد. ارتعاشات ناشی از لیزر YAG به قدری نامحسوس است که بیمار متوجه اعمال لیزر نمی‌شود. گفتنی است که طول موج لیزر 2940 نانومتر است.

• :YSGG

این لیزر بیشتر برای بافت‌های سخت استفاده می‌شود اما اخیراً تلاش‌های زیادی برای استفاده از آن برای جراحی‌های بافت نرم نیز صورت گرفته است. از کاربردهای اصلی این لیزر برطرف کردن آثار پوسیدگی از سطح دندان‌هاست. تکنولوژی استفاده از این لیزر و پیشرفت‌های آن حاکی از آن است که در آینده‌ای نزدیک بتوان از این لیزر هم در درمان‌ بافت نرم و هم در درمان‌ بافت سخت استفاده کرد.

مزایای لیزر در دندانپزشکی

مزایا و کاربرد لیزر در دندانپزشکی تنها به موارد درمانی و جراحی‌ها خلاصه نمی‌شود. همان‌طور که پیش از این اشاره کردیم از لیزرها می‌توان برای تشخیص انواع پوسیدگی‌های دهانی، جرم‌ها و حتی ضایعه‌های سرطانی بهره برد.

به طور کلی مزایای استفاده از لیزر در درمان‌ و جراحی‌های دندانپزشکی از سال 1960 تا کنون به موارد زیر  خلاصه می‌شود:

• آسیب کمتر: به دلیل دقیق بودن لیزرها، آسیب کمتری به بافت های اطراف وارد شده و همچنین بافت طبیعی دندان‌ها بدون اینکه آسیب ببیند حفظ می‌شود.
• بی‌نیاز به ماده بی حسی: از دیگر مزیت لیزرها بی حس شدن محل درمان و در نتیجه درمانی بدون درد است. بنابراین در بسیاری از موارد نیازی به بیهوشی نیست.
• کاهش خونریزی: با استفاده از لیزر خونریزی در حین جراحی‌ها و سایر درمان‌ها بسیار کاهش می یابد، به عبارت ساده‌تر هموستاز (قطع خونریزی) بهتری ایجاد می‌شود.
• راحتی بیمار: در حین کار با لیزر، برخلاف سایر ابزارهای سنتی دندانپزشکی هیچ لرزشی احساس نشده یا صدای ناخوشایندی شنیده نمی‌شود. همچنین استفاده از لیزر، ناحیه تحت درمان را از  بخیه بی‌نیاز می‌کند که همین امر باعث کاهش دوره نقاهت، کاهش التهاب و تورم ناحیه تحت درمان، درد کمتر و کاهش احتمال عفونت باکتریایی و... می‌شود.
• انواع تشخیص‌ها پیش از درمان:

همان‌ گونه که پیش از این اشاره کرده بودیم لیزر در تشخیص‌های دندانپزشکی نیز کاربرد دارد. از جمله این موارد می‌توان به تشخیص پوسیدگی‌ها، جرم‌ها و حتی توده‌های سرطانی اشاره کرد.

به یاد داشته باشید که اگر لیزرها به درستی استفاده شوند، کاملا بی خطر هستند.

کلام آخر

در حال حاضر انواع مختلفی از لیزرهای دندانپزشکی در بازار وجود دارد. در چند دهه اخیر، مطالعات و آزمایشات بالینی در مورد لیزر در دندانپزشکی به شدت رشد کرده است. از مواردی که باعث استفاده روز افزون استفاده از فتوتراپی و لیزر درمانی در صنعت درمانی از جمله دندانپزشکی شده است می‌توان به پروسه درمانی راحت‌تر و کوتاه‌تر، کارآمدتر، کوتاه‌تر شدن زمان بهبودی و... اشاره کرد.

منبع:

https://www.webmd.com/oral-health/laser-use-dentistr

https://www.dentalcare.com/en-us/ce-courses/ce394/nd-yag-lasers